26 kwietnia 2017 roku obchodziliśmy 31. rocznicę jednej z największych katastrof w historii energetyki jądrowej. Tragedia, która rozegrała się 13 kilometrów od miejscowości Czarnobyl, stała się przedmiotem licznych publikacji, więc oszczędzę Ci powielania ich w poniższym tekście. Nie przeczytasz tu o bohaterstwie „likwidatorów”, czy dramacie ewakuowanego miasta. To wszystko zostało już omówione. Tym razem chciałbym, żebyś spojrzał na Prypeć nie tylko przez pryzmat katastrofy jądrowej ale od jej ludzkiej strony. Oto historia o tym, jak rodziła się i umierała piłka nożna w mieście energetyków - Prypeci.
Zanim opowiem o historii lokalnej drużyny piłkarskiej, muszę wprowadzić Cię w realia ówczesnego bloku wschodniego. Związek Radziecki aktywnie rozwijał alternatywne źródła energii, a szczególną uwagę skierował w stronę atomistyki, która pozwalała na pozyskiwanie względnie taniej energii elektrycznej. To Rosjanie jako pierwsi na świecie oddali do użytku pierwszą elektrownię jądrową do zastosowań cywilnych. Dosyć szybko zaczęli pozyskiwać energię atomową na masową skalę. Wraz z powstawaniem się nowych elektrowni w ich niedalekim sąsiedztwie zaczęto równocześnie budować miasta które miały być zapleczem dla pracowników i budowniczych elektrowni. Jednym z takich miast była Prypeć.
Miasto położone przy obecnej granicy Ukrainy z Białorusią było jednym z bardziej ambitnych projektów władz radzieckich. Gdy w marcu 1970 rozpoczęto budowę pierwszej elektrowni jądrowej na Ukrainie, powstało także spore zapotrzebowanie na siłę roboczą. Tysiące miejsc pracy szybko przyciągnęły młodych ludzi, a nowo wybudowane miasto zaludniło się w niemal ekspresowym tempie. Prypeć nie była jednak typowym „atomogrodem” jakie powstawały na terenie Związku Radzieckiego. Wyróżniała ją wizja miasta nowoczesnego, które nie tylko miało być miejscem egzystencji robotników, ale również elementem propagandy, a służyły temu liczne udogodnienia i atrakcje, świetna (jak na tamte czasy) architektura i młodość, która rozlewała się na ulicach (średni wiek jej mieszkańców w połowie lat 80-tych wynosiła niespełna 26 lat).
Narodziny Klubu
W tej atmosferze – w połowie lat 70-tych – powstał Futbolnyj Klub „Stroitiel” Pripiat, czyli przekładając na polski – Klub Piłkarski „Budowlani” Prypeć. Początkowo kręgosłup drużyny stanowili niemal wyłącznie zawodnicy z sąsiedniej wsi Czystogłówka, która była uważana za jedną z najlepszych ekip piłkarskich w okolicy. Prypeć dawała tej drużynie możliwości, których wcześniej nie mieli – młode, perspektywiczne miasto miało być dla nich przystankiem na drodze do wielkiej kariery. Zespół tworzyły dwa typy graczy, jedni byli zarejestrowanymi członkami Radzieckiego Towarzystwa Sportowego, a drudzy etatowymi pracownikami Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej. Większość późniejszych zawodników dołączyła do drużyny zimą 1981 roku dlatego potocznie nazywano ich „śnieżynkami”.
Piłkarze „Budowlanych” mieli jednak większe aspiracje niż amatorskie granie po godzinach pracy. W drużynie występował Wiktor Ponomiarow (obrońca i równocześnie kapitan drużyny z Czystogłówki), który w swojej karierze grał również w Torpedo Moskwa i trenował Metalurgu Zaporoże. Sam zespół był uważany za bardzo perspektywiczny. W 1979 roku do ekipy dołączył Stanisław Gonczarenko, który wcześniej grywał w Spartaku Kijów i lecz po 2 latach zakończył grę w zespole. W 1982 roku przeniósł się do Kirowogradu, gdzie w wyniku poważnej kontuzji zakończył karierę w tym samym roku. Dziś nazwisko to może być kojarzone z futsalem, w którym Gonczarenko odnosi sukcesy jako trener.
Mistrzostwa ZSRR w piłce nożnej
Od 1971 do 1990 roku radziecki system rozgrywek piłkarskich miał w uproszczeniu trzy poziomy:
- Wysszaja Liga (Najwyższa Liga)
- Pierwaja Liga (Pierwsza Liga)
- Wtoraja Liga (Druga Liga)
Poniżej trzeciego poziomu (Wtoraja Liga) występowały ligi należące do różnych stref (np. strefa Rosyjskiej FSRR, strefy Ukraińskiej SRR itp.). Zwycięska drużna każdej z tych stref musiał rywalizować w innej lidze, aby znaleźć miejsce w drugiej lidze radzieckiej. W ligach sportowych występowały zespoły Radzieckiego Towarzystwa Sportowego (KFK) lub Kolektywu Kultury Fizycznej. Klubami, które miały szansę uczestniczyć w rozgrywkach, były głównie drużyny amatorskie jak „Budowlani” Prypeć. Awans do drugiej ligi radzieckiej dawał szansę uznania klubu amatorskiego za klub zawodowy. W Związku Radzieckim drużyny piłkarskie składające się z zawodowych graczy były znane jako Zespoły Mistrzów. Rysowała się przed nimi świetlana przyszłość, a cel był jasny i wyraźny, Mistrzostwa klubów były rozgrywane do końca istnienia ZSRR w 1991 roku. System rozgrywek zmieniał się na przestrzeni lat. Najczęściej turnieje o Mistrzostwo ZSRR toczyły się w formie rozgrywek ligowych (mecz i rewanż) w systemie wiosna-jesień.
Walka o zawodowstwo
Zespół z Prypeci występował w regionalnych turniejach oraz brał udział w mistrzostwach lokalnych zespołów amatorskich. Oprócz tego grał także w Pucharze Kijowszczyzny, który był furtką do gry na poważniejszym poziomie. Drużyny były podzielone na strefy, których zwycięzcy brali udział w turnieju finałowym. Co roku najlepsza z lokalnych drużyn miała szansę na otrzymanie statusu zawodowego klubu oraz otrzymywała przepustkę do drugiej ligi radzieckiej. Nie jest zaskoczeniem, że piłka nożna w Prypeci mogła bardzo dużo zyskać za sprawą takiego awansu.
Położenie stadionu miejskiego na planie miasta
„Budowlani” występowali w rozgrywkach od 1981 roku. W swoim inauguracyjnym sezonie klub z „atomogrodu” zajął 1. miejsce w okręgu, dzięki czemu mógł wziąć udział w lokalnych mistrzostwach strefowych. Drużyna zajęła 5. miejsce, wygrywając 9 z 20 meczów. Oprócz tego zanotowała 7 remisów i 4 porażki. Ekipa zdobyła tyle samo punktów co 3. „Maszynostroitel” Borodzianka (tytuł mistrza w 1980 roku), ale miała gorszy bilans od trzeciej i czwartej ekipy w lidze. Mistrzem sezonu okazał się „Riefriżerator” Fastów (kilka lat z rzędu zdobywał mistrzostwo 1975-78) z ogólnym wynikiem 30 punktów. „Budowlani” zajęli 5. miejsce z 25 punktami. W tym okresie trenerem drużyny był Anatolij Szepel, który przeszedł na piłkarską emeryturę w wieku 31 lat jako były zawodnik trzech znanych klubów radzieckich: Dynama Kijów (z którym w 1974 roku wygrał rozgrywki I ligi ZSRR oraz zdobył Puchar ZSRR), Czornomoreć Odessa oraz Dynama Moskwa.
W kolejnym sezonie 1982 roku zespół z Prypeci znów zajął pierwsze miejsce w regionie, otrzymując przepustkę do rozgrywek strefowych, jednak tym razem uplasował się na ostatnim – ósmym miejscu, wygrywając zaledwie 2 z 14 meczów i przegrywając 8. Stosunek bramek 6-17 również nie mógł zachwycać. W tym okresie z drużyny odszedł Stanisław Gonczarenko.
W 1983 roku „Budowlani” po raz trzeci z rzędu wygrali rozgrywki regionalne, ponownie trafiając do pucharu strefowego. Po raz kolejny nie udało się odnieść sukcesu, bo 6. miejsce na 8. drużyn ciężko takim określić.
W mistrzostwach sezonu 1984 roku drużyna z Prypeci ponownie zajęła 6. miejsce, jednak z gorszym bilansem bramek niż rok wcześniej (16 bramek strzelonych przy 23 straconych), jednak zła passa jej nie podłamała. Rok później „Budowlani” byli bardzo blisko mistrzostwa swojej strefy i szansy na awans do drugiej ligi radzieckiej. Niestety do sukcesu zabrakło 4 punktów. Mimo to zespół z Prypeci mógł się pochwalić najwyższą skutecznością w rozgrywkach (35 zdobytych bramek przy zaledwie 11 straconych). Warto wspomnieć również o ustanowionym w tym sezonie rekordzie goli strzelonych w jednym meczu – zawodnicy umieszczali piłkę w siatce aż 13 razy w spotkaniu przeciwko „Lokomotywy” Znamenka. W tych mistrzostwach ekipa z Prypeci była pierwszą drużyną która nie przegrała u siebie z zespołem „Naftowyk Ochtyrka”. Sezon 1985 wygrał ich główny od kilku lat rywal w regionie - „Maszynostroitel” Borodzianka.
Przełom
Rok 1986 miał być przełomowy, a dowodem wielkich oczekiwań miał być nowo powstały Stadion Centralny na 5000 miejsc siedzących (niekiedy błędnie nazywany stadionem „Awangarda” która to nazwa odnosiła się do lokalnego klubu bokserskiego) z częściowo zadaszonymi trybunami oraz specjalnie wydzieloną strefą dla dygnitarzy partyjnych i dziennikarzy. Obiekt został wyposażony w cztery maszty oświetleniowe aby możliwe było organizowanie rozgrywek w porach wieczornych. Oprócz boiska piłkarskiego na stadionie powstała także asfaltowa bieżnia dla mających być organizowanych w przyszłości zawodów lekkoatletycznych. Oficjalne otwarcie nowego stadionu zaplanowano na 1 maja 1986 roku, ostatecznie jednak nigdy do niego nie doszło, choć nieoficjalnie rozgrywki piłkarskie odbywały się na jego murawie kilkanaście miesięcy wcześniej. Zaledwie 5 dni wcześniej kilka kilometrów od obiektu nastąpiła awaria, który miał być później określona jako jedna z największych katastrof w historii energetyki jądrowej.
| Sezon | Liga | RM | W | R | P | BZ | BS | RB | P | P |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1981 | Mistrzostwa ZSRR - 3 Strefa | 20 | 9 | 7 | 4 | 21 | 16 | 5 | 25 | 5./11 |
| 1982 | Mistrzostwa ZSRR - 3 Strefa | 14 | 2 | 4 | 8 | 6 | 17 | -11 | 8 | 8./8 |
| 1983 | Mistrzostwa ZSRR - 3 Strefa | 14 | 5 | 3 | 6 | 15 | 16 | -1 | 13 | 6./8 |
| 1984 | Mistrzostwa ZSRR - 3 Strefa | 14 | 3 | 4 | 7 | 16 | 23 | -7 | 10 | 6./8 |
| 1985 | Mistrzostwa ZSRR - 3 Strefa | 14 | 8 | 4 | 2 | 35 | 11 | 24 | 20 | 2./8 |
| 1986 | Klub wycofał się z turnieju | |||||||||
| 1987 | Mistrzostwa ZSRR - 4 Strefa | 16 | 9 | 3 | 4 | 31 | 20 | 11 | 21 | 3./9 |
| 1988 | Mistrzostwa ZSRR - 3 Strefa | 22 | 7 | 4 | 11 | 28 | 36 | -8 | 18 | 8./12 |
RM (rozegrane mecze), W (wygrane), R (remisy), P (przegrane), BZ (bramki zdobyte), BS (bramki stracone), RB (różnica bramek), P (punkty), P (pozycja).
Tego dnia w ramach półfinału Pucharu Kijowszczyzny, ekipa z Prypeci miała zagrać przeciwko zespołowi z Borodzianki. Podczas treningu ekipy „Mechaników” na ich boisku wylądował śmigłowiec, z którego wysiedli żołnierze w odzieży ochronnej. Trener Borodzianki miał od nich usłyszeć, że wszelkie rozgrywki sportowe w Prypeci zostały zawieszone. Dodatkowo 26 kwietnia w Prypeci zaplanowany był turniej młodzieżowy, ale mecze zostały odwołane z powodu awarii w pobliskiej elektrowni, która nastąpiła kilkanaście godzin wcześniej. Warto nadmienić, że ekipa „Mechaników” wygrała w późniejszym finale Pucharu Kijowszczyzny. Był to jednak jedyny pozytywny moment dla mieszkańców Borodzianki, którzy w późniejszych tygodniach również byli czynnie zaangażowani w likwidację skutków awarii.
Stadion Centralny jesienią 1989 roku (fragm. filmu Raspad, reż. Michaił Bielikow, 1990)
Położenie Stadionu Centralnego na planie miasta
Część piłkarzy „Budowlanych” wzięła udział w likwidacji skutków awarii. Szczęśliwie jednak większość zawodników została ewakuowana z Prypeci. Po awarii zespół istniał jeszcze dwa sezony, jednak nie był już utożsamiany z Prypecią, a Sławutyczem – miastem zbudowanym na rzecz ludzi ewakuowanych z okolic elektrowni. W drużynie ze Sławutycza występowało kilku byłych piłkarzy wcześniejszej ekipy. W mistrzostwach 1987 roku zespół zajął 3 miejsce, a rok później zakończył grę na 8. lokacie. Sezon 1988 był ostatnim w historii „Budowlanych”. Po jego zakończeniu zdecydowano się rozwiązać zespół.
Na skutek awarii oficjalnie śmierć poniosło zmarły 31 osób. Forum Czarnobyla, które miało miejsce parę lat temu przyjęło liczbę około 50 ofiar jako oficjalną liczbę ofiar katastrofy. Czarnobyl to nie tylko tragedia pojedynczych ludzkich istnień, ale również dramat ekonomiczny, kulturowy i sportowy. Możliwe, że gdyby nie awaria, to zespół z Prypeci osiągnąłby upragnione zawodowstwo i stanowił o dziejach obecnej piłki na Ukrainie. Niestety historia okazała się okrutna. Dziś jedynym dowodem pamięci o tamtej drużynie pozostają ruiny stadionu, który nigdy nie został oficjalnie otwarty. Piłka nożna w Prypeci niestety umarła wraz ze śmiercią miasta.
Tekst został opublikowany za wiedzą i zgodą pierwotnego autora, doprecyzowując i uszczególniając niektóre informacje i/lub grafiki/opisy. Oryginalny artykuł został zamieszczony na portalu 
Dla zainteresowanych tematem piłki nożnej w Prypeci polecam artykuł Once Upon A Time Near Chernobyl (w języku angielsku) oraz Futbol w Pripyati (w języku rosyjskim).
