Rząd Białorusi przedstawił plan mający na celu przywrócić do powszechnego użytku tereny ewakuowane po katastrofie Elektrowni Jądrowej w Czarnobylu. Państwowy program opanowania konsekwencji Katastrofy w Czarnobylu, na lata 2011-2015 i okres do roku 2020 zawiera szczegóły planu, mającego kosztować ponad 2,2 miliarda dolarów.
Plan zmienia kierunek polityki rządowej wobec katastrofy z 1986 roku z "rehabilitacji" na "regenerację": ze środków mających zrekompensować straty i skutki awarii. Białoruś będzie przechodziła do środków mających zrekultywować skażone tereny i stworzyć dla nich korzystne warunki rozwoju socjoekonomicznego. Rząd pragnie, aby ewakuowane tereny stały się miejscem normalnego "życia gospodarczego".
W wyniku katastrofy w 1986 roku z terenów dzisiejszej Białorusi i Ukrainy wysiedlono 336 000 osób. Sama awaria została uznana za najgorszą w historii energetyki jądrowej. Jednak z czasem pojawiło się coraz więcej głosów, że reakcja władz radzieckich była przesadzona. Według danych ewakuowani mieszkańcy strefy wokół elektrowni otrzymali dawkę promieniowania 33 mSv/rok, a ludność terenów uznanych za skażone 0,8 - 1,4 mSv/rok. Średnia naturalnego promieniowania na świecie to 2,5 mSv/rok. Ale są miejsca, gdzie naturalne promieniowanie jest znacznie wyższe. W Ramstar w Iranie to 260 mSv/rok, na plaży w Guarapari w Brazylii 790 mSv/rok, a we Francji w Lodeve i Lauragais aż 870 mSv/rok. W żadnym ze wspomnianych miejscach nie zanotowano wzrostu zachorowań na choroby będące skutkiem promieniowania.
W latach 2000-2010 skażony cezem-137 i strontem-90 obszar ziemi uprawnej i nadającej się do zamieszkania zmniejszył się o 21%, z 12970 km² do 10210 km². Głównymi terenami objętymi programem rekultywacji i restauracji będą obwody homelski i mohylewski. W 1986 roku wysiedlono z nich ponad 137 000 osób. Prace będą skupiały się nad zmniejszeniem ryzyka pożarów na tych terenach, zabezpieczenia około 14 000 pospiesznie pogrzebanych w gruncie maszyn i urządzeń, oraz wyburzenie około 5600 skażonych budynków i zabudowań.
Wieś Orevichi (Foto: Victor Drachev / AFP)
Zmiany w infrastrukturze będą obejmowały remonty gazociągów, wodociągów i sieci energetycznej. Zabronione będzie opalanie lokalnie zbieranym drewnem. Specjaliści, lekarze, nauczyciele, czy studenci chętni osiedlić się na rekultywowanych terenach będą mogli liczyć na szereg zachęt i przywilejów, na przykład nowe mieszkania, czy darmowe posiłki.
W latach 2011-2015 przyłącza gazowe ma otrzymać 21 484 gospodarstw domowych. Położonych ma zostać 1368 kilometrów nowych dróg. Powstanie nowa sieć kanalizacyjna i 15 przepompowni wody. Do użytkowania rolniczego może zostać przywrócone około 10 000 km² gruntów. Reaktywowany przemysł leśny otrzyma środki niezbędne do zapewnienia pracownikom bezpiecznej pracy, a produktom spełnianie narodowych i światowych standardów bezpieczeństwa.
Pod wykorzystanie rolnicze zostaną oddane obszary o niższym stężeniu cezu-137 i strontu-90. Obszary te będą znajdowały się pod stałą obserwacją radiologiczną, w celu upewnienia się, że życie na obszarach wcześniej skażonych nie jest niebezpieczne. Obszary o wyższym stężeniu tych izotopów zostaną zalesione i kultywowane tak, aby zminimalizować ryzyko przemieszczania się składników opadu radioaktywnego.
W kwietniu 2009 naukowcy białoruscy ogłosili, że można bezpiecznie spożywać żywność każdego rodzaju pochodzącą z niegdyś skażonych obszarów. Limitami ilościowymi są objęte grzyby, owoce leśne, mleko i mięso bydła wolno wypasanego. Ziarna i rośliny strączkowe można spożywać niezależnie od pochodzenia, prócz wybranych miejsc obwodu homelskiego. Indywidualnym monitoringiem zostanie objętych 498 domostw, gdzie średnia roczna efektywna dawka promieniowania może przekroczyć 1 milisiwert na rok. W 1904 osadach spodziewana dawka wynosi między 0,1 mSv a 1 mSv. Średnia naturalna dawka roczna przyjmowana jest na poziomie 2,4 mSv.
W 2000 roku dwie organizacje Narodów Zjednoczonych: WHO oraz UNSCEAR (Komitet Naukowy ONZ ds. Skutków Promieniowania Atomowego) przedstawiły opinię: podjęte środki były przesadzone. Wysiedlenia nie dały żadnych korzyści zdrowotnych, nie było bowiem rzeczywistego wykrywalnego zagrożenia zdrowia. Natomiast spowodowały ogromne szkody społeczne (ostracyzm i zubożenie przesiedlonych, wyłączenie olbrzymich „skażonych” terenów z użytkowania, straty majątku i infrastruktury) i epidemię chorób psychosomatycznych wśród wysiedlonych (choroby przewodu pokarmowego i krążenia, zaburzenia snu, depresja, lękliwość, eskapizm, „wyuczona niezaradność”, brak chęci współdziałania, uzależnienie od zewnętrznej pomocy, alkoholizm, narkomania, wzrost liczby samobójstw).
W 2002 roku powstał wspólny raport czterech organizacji Narodów Zjednoczonych: United Nations Development Programme (UNDP), United Nations International Children’s Emergency Fund (UNICEF), World Heath Organization (WHO) i United Nations Office for the Coordination of Human Affaires (UN-OCHA). Raport ten w ostrych słowach stwierdzał, że bezsens przesiedleń i wskazywał na poniesione ogromne koszty społeczne. Wydano też konkretne zalecenia, w myśl których najważniejsza jest możliwość powrotu przesiedlonych mieszkańców do swoich domów.
W komunikacie dotyczącym zezwolenia na powrót mieszkańców okolic Czarnobyla, Stowarzyszenie Ekologów na Rzecz Energii Nuklearnej - SEREN wyraża ogromne zadowolenie z podjętej decyzji:
Wysiedlenie ludności z terenów wokół Czarnobyla było fatalnym błędem. Można było podjąć chwilową ewakuację okolicy najbliższej płonącego reaktora i po kilkunastu dniach, gdy ustalono zakres skażeń - pozwolić ludziom wrócić do wsi i miast. Już wkrótce po katastrofie było bowiem jasne, że zagrożenie jest znikome i nie wymaga wprowadzania żadnych poważnych ograniczeń, gdyż radioaktywność szybko maleje. (...) Chwała mu (rządowi Białorusi - przyp. red.) za odwagę stawienia czoła histerii czarnobylskiej przez lata pielęgnowanej przez Greenpeace i resztę "Zielonych". Wracamy do normalności.
Źródło: Białoruś: tereny skażone po awarii czarnobylskiej będą ponownie zasiedlone w Wikipedii, licencja: CC-BY-SA 3.0, autorzy